Kategori: Seslerimiz

Araziden Seslerimiz (2024-05-09)

Tunç Çağı Kaymakçı’sında bulunan üzümler (Vitis Vinifera) ile modern çeşitler arasında belirli renk ve aromalar için seçici tercihlere işaret edebilecek genomik değişiklikler üzerine yeni bir yayını paylaşmaktan mutluluk duyuyoruz. Ayrıntılar için aşağıya bakınız!

Kaya, Zeki, Funda Özdemir Değirmenci, Sevgi Yorulmaz, Kıvılcım B. Vural, Christina Luke, Christopher H. Roosevelt, Mehmet Somel ve David B. Neale. 2025. “Vitis Vinifera’da Genomik Varyasyon, Mevcut Çeşitlerden Çağdaş Çeşitlere (Genomic Variation in Vitis Vinifera, from Extant to Contemporary Varieties).” Plant Molecular Biology Reporter, May. https://doi.org/10.1007/s11105-025-01573-7.

Özet

Kaymakçı, Gölmarmara, Türkiye arkeolojik alanından çıkarılan 3500 yıllık kömürleşmiş asma (Vitis vinifera) tohum materyalinin antik DNA’sı (aDNA), yeni nesil dizileme (NGS) teknolojisi kullanılarak tüm genom shotgun dizilemesine tabi tutulmuştur. Asma DNA dizisi verileri kalite puanlarına göre filtrelendikten ve asma DNA dosyası iki referans asma genomu (Pinot Noir-klonu ENTAV115 ve PN40024) ile hizalandıktan sonra, her iki referans genomda ortak olan 44 konsensüs eşlenmiş (CMap) antik DNA dizisi elde edilmiştir. Bu dizilerin çoğunluğu (%63,6) nükleer genoma özgü iken, sırasıyla %20,5 ve %15,9’u kloroplast ve mitokondri genomlarına özgüdür. Böylece, CMap DNA dizilerinin sırasıyla %57,1’i, %42,8’i ve %100’ü asma nükleer, mitokondri ve kloroplast DNA genomlarında daha önce tanımlanmış genlerle ilişkiliydi. Asmanın vejetatif yayılımına rağmen, eski ve modern çeşitler arasında önemli baz farklılıkları bulunmuştur; yani, CMap DNA dizileri başına ortalama SNP (tek nükleotid polimorfik) bölgeleri mitokondride 1.71 ile kloroplast dizilerinde 2.89 arasında değişmektedir. Genel olarak, bilinen genlere eklenmiş CMap DNA dizilerinde ortalama SNP’ler, herhangi bir gen ataması yapılmamış olanlara kıyasla düşüktü. Çekirdek ve organel genomlarının CMap DNA dizilerinin SNP bölgeleri ile ilişkisinin daha ileri analizi, üzüm meyvelerinin renk ve aromasını kontrol eden genleri içeren eski üzüm çeşitlerine kıyasla modern asma çeşitlerinde baz değişikliklerinin meydana geldiğine işaret etmiştir. Üzümde evcilleştirme ve klonal çoğaltmanın rolü hakkında daha fazla bilgi edinmek için, antik üzüm DNA’sı ile ilgili gelecekteki çalışmaların, şablon DNA kaynağı olarak tüm genom aDNA zenginleştirmesini kullanarak belirli gen bölgelerine odaklanması gerekmektedir. Bu çalışmanın sonuçları, gelecekte yapılacak bu tür çalışmalarda genlerin veya gen bölgelerinin tanımlanması için çok değerli referans bilgiler sağlayabilir. Bununla birlikte, eski üzüm çekirdeklerinin azlığı, eski DNA’nın bozulmuş doğası ve kontaminasyon ve yanlılığı önlemeye yönelik tedbirler göz önüne alındığında, sınırlı CMap dizileri muhtemelen eski asma genomunun yalnızca küçük bir bölümünü temsil etmektedir. Buna göre, bulgular bu sınırlamalar göz önünde bulundurularak yorumlanmalıdır.

Araziden Seslerimiz (2025-04-16)

Kaymakçı Arkeoloji Projesi’nde bu yılki çalışmalar her zamankinden daha erken başladı. Genel olarak projenin birbiriyle ilişkili birçok bileşenini ilerletmek için zamanımızı en üst düzeye çıkarmanın yanı sıra, bu yılki erken başlangıcın belirli bir hedefi vardı. “Erken kalkan yol alır” atasözünde solucan hedeflenirken, bizim hedefimiz toprak nemiydi. Evet, toprak nemi… çünkü Kaymakçı’daki jeofizik (elektrik direnci) araştırma sonuçlarının kalitesini belirleyen yerel peyzajın ana değişkenidir (elbette mükemmel bir ekipten ayrı olarak!). İlkbaharda geç başlamak ve sıcak Akdeniz güneşine uzun süre maruz kalmak toprağı kurutur ve direnç araştırması için tamamen elverişsiz hale getirir.

Bu yılki sezon, 20 yılı aşkın bir süredir devam eden geçiş dönemi ve geçici sergilerin ardından yakın zamanda kalıcı sergi kapılarını yeniden halka açacağı söylenen Manisa Müzesi’ne yapılan geleneksel sezon başı ziyaretiyle başladı.

Daha sonra Kaymakçı’daki buluntu deposunun üzerindeki mühürler kırıldı ve Manisa Müzesi yetkililerinin gözetiminde içerisi incelendi.

Jeofizik ekibinin ilk işi, sezonun araştırma çalışmalarının odak noktasını oluşturacak 20 × 20 m’lik bir dizi gridkareyi belirlemek oldu. Bu yıl yüzey araştırmaları, Kaymakçı’nın iyi tanımlanmış kalesinin dışında kalan üç farklı alana odaklanarak gömülü mimarinin, ana kaya oyuklarının ve diğer özelliklerin alanın bu dış bölgelerinde ne ölçüde bulunduğunu araştıracak: güneybatı yamacı, kuzeydoğu yamacı ve Kaymakçı Göl Kıyısı (gölün 2021’den beri kurumuş olduğu düşünüldüğünde bu son terimi hala kullanmak anakronik olsa da).

Sonuçların bu erken başlangıcın karşılığını vereceğini umuyor ve gelecekte sonuçlarımızı paylaşmayı dört gözle bekliyoruz!

Araziden Seslerimiz (2025-01-28)

Journal of Archaeological Science: Reports dergisinin son sayısında yer alan Kaymakçı’daki Tunç Çağı öğütme taşlarına ilişkin yeni bir yayını paylaşmaktan mutluluk duyuyoruz. Ayrıntılar için aşağıya bakınız!

Doležalová, Kristina, Tunç Kaner, Ján Bobik, Peter Pavúk, Christina Luke ve Christopher H. Roosevelt. 2025. “A Tale of Volcanic Rocks: Life Histories of Grinding Stones from Bronze Age Kaymakçı.” Journal of Archaeological Science: Reports 62: 104996. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2025.104996.

Özet

Arkeolojik eserlere gömülü yaşam öyküsü süreçleri, eser yaşam döngülerinin bireysel evrelerini ve toplulukların ilişkili sosyokültürel yönlerini ortaya çıkarır. Bu makalede, Kaymakçı’daki makrolitik buluntu topluluğunun yaşam öyküleri incelenmektedir. Batı Anadolu’da MÖ 2. binyıl boyunca aktif olan Kaymakçı, önemli bir müstahkem kale haline gelmiştir. Buradaki insanlar taş tedarikinde ve bu eserlerin üretiminde yerel çıkarları ön planda tutmuşlardır; aşağıda Kaymakçı’daki yaşam tarihlerinin önemine dair bilgiler sunulmaktadır. Öğütülmüş taşın yerel tarihi, Ege (Miken/Minoan) ya da Orta Anadolu (Hitit) gibi dış etkilere daha fazla işaret eden diğer buluntu gruplarını tamamlar niteliktedir. Burada, Kaymakçı’nın tamamı kazılmış kontekstlerden gelen yaklaşık 300 örnekten oluşan güçlü öğütme taşı topluluğunu ilk kez sunuyoruz. Elde ettiğimiz veriler, volkanik taşların Kaymakçı’dan yaklaşık 50 km uzakta bulunan kaynaklarla birlikte daha geniş bir havzadan temin edildiğini göstermektedir. Bağlamsal ve mekânsal veriler, bu nesnelerin iç kalenin kentsel alanlarında kümelendiğini göstermektedir. Tasarım ve teknolojilerin dikkatli bir şekilde belgelenmesi, ergonomik ayarlamalardaki özel tercihler, yeniden kullanım ve bertarafta yaşam öyküleri önemli ölçüde ortaya çıkmaktadır.

Araziden Seslerimiz (2024-11-20)

Kaymakçı ekibinden tamamlanan bir doktora çalışmasını daha duyurmaktan gurur duyuyoruz! Bu kez Kazı Başkan Yardımcısı Tunç Kaner, Koç Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü’ne başarıyla sunduğu teziyle doktora derecesini almaya hak kazandı. Detaylar için aşağıya bakınız!

Seramik Enerjisi: Seramik Üretimine Bütünsel Bir Yaklaşım

Tunç Kaner

Özet: Seramik buluntular arkeolojik materyaller içerisinde en sık karşılaşılandır ve genellikle basit kronolojik markörler ya da tüketim alışkanlıklarının göstergeleri olarak görülürler. Ancak, seramiğin üretimi önemli ölçüde işgücü, hammadde ve zaman gerektiren sofistike ve iş birliğine dayalı bir süreçtir. Bu tez, geleneksel tipolojik analizlerin ötesine geçerek, Batı Anadolu’da yer alan MÖ ikinci binyıl yerleşimi Kaymakçı’daki seramik üretiminin boyutunu, organizasyonunu ve iş gücü gereksinimlerini yeniden inşa etmeyi amaçlamaktadır.

Bu araştırma, Kaymakçı’daki farklı yerleşim evreleri boyunca seramik üretimi için gerekli süreçleri ve gerekli altyapıyı araştırmak üzere “ceramic energetics/seramik enerjisi” olarak adlandırılan yeni bir metodolojik yaklaşım geliştirmektedir. Seramik enerjisi petrografik analiz, geleneksel seramik çalışmaları, deneysel arkeoloji ve etnografik karşılaştırmaları bir araya getirerek seramik üretiminin her aşaması için gereken işgücü ve kaynakları belirlemeye çalışacaktır. Bu aşamalar arasında hammadde tedariki, su ve yakıt temini, ve pişirme altyapısı yer almaktadır. Araştırma, iskânın her aşamasında seramik üretimi için gereken zaman ve işgücünü tahmin etmek amacıyla 3D hacimsel hesaplamalar ve seramik grubu sınıflandırması gibi nicel yöntemler kullanacaktır. Bu yaklaşım sadece seramik üretiminin işlevsel organizasyonunu yeniden yapılandırmayı değil, aynı zamanda Kaymakçı’nın sosyo-ekonomik yapısına dair yeni bilgiler sağlamayı da amaçlamaktadır. Seramik mal gruplarının, evrelere özgü dağılımlarını ve bunlarla ilişkili enerji maliyetlerini inceleyerek, seramik üretiminin daha kapsamlı bir biçimde yerleşim dinamiklerini nasıl şekillendirmiş olabileceğini değerlendirecektir.

Sonuç olarak bu çalışma, seramiğin antik toplumlardaki rolünün daha derinlemesine yorumlayarak katkıda bulunacak ve farklı arkeolojik bağlamlarda dünyanın herhangi bir yerindeki seramik buluntularına uygulanabilecek tekrarlanabilir bir metodolojiyi ortaya koyacaktır.

Araziden Seslerimiz (2024-10-30)

Kaymakçı’dan elde edilen faunal izotop verilerine dayanarak Batı Anadolu topluluklarındaki hayvancılık ve yönetim uygulamalarını değerlendiren yeni bir yayını The Holocene dergisinde paylaşmaktan mutluluk duyuyoruz. Ayrıntılar için aşağıya bakınız!

Irvine, Benjamin, Christina Luke, Canan Çakırlar, Tunç Kaner, Rana Özbal, Şengül Fındıklar, and Christopher H. Roosevelt. 2024. “Stable Isotope Analysis of Faunal Remains from Bronze Age Kaymakçı, Western Anatolia.” [“Tunç Çağı Kaymakçı, Batı Anadolu’daki faunal kalıntıların kararlı izotop analizi”] The Holocene 0(0). https://doi.org/10.1177/09596836241297077

Özet

Bu makale, Batı Anadolu’daki Kaymakçı Tunç Çağı yerleşmesinde bulunan faunal kalıntılardan elde edilen toplu kemik kolajeninin kararlı karbon (δ¹³C) ve nitrojen (δ¹⁵N) izotop analizinin sonuçlarını sunmaktadır. İzotopik değerleri, zooarkeolojik veriler ve bağlamsal arkeolojik bilgilerle birlikte kullanarak insan-çevre etkileşimlerini, özellikle de hayvan yönetimi ve yetiştiriciliğini inceliyoruz. Batı ve Orta Anadolu’daki Orta ve Geç Tunç Çağı tarım sistemleri yeterince anlaşılamamıştır ve bu araştırma, bu araştırma boşluğunun giderilmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Geyik, tavşan, kuş, yayın balığı, köpek, domuz, kaprids ve sığır dahil olmak üzere hem vahşi hem de evcil türlerden kararlı izotopik değerler elde ettik. δ¹³C değerleri ‰ -22,0 ile ‰ -16,9 arasında ve δ15N değerleri ‰ 2,3 ile ‰ 10,3 arasında değişmektedir. Sığırlar için δ¹³C değerleri, bazı örneklerin farklı yönetim stratejilerine maruz kaldığını, muhtemelen beslenme veya sürü düzeni ile ilgili olduğunu, hatta hayvanların bazı değişim mekanizmaları yoluyla bölge içinde ve çevresinde hareket ettiğini göstermektedir. Kaprilerin yönetimi için sabit bir yer veya strateji yok gibi görünmektedir ve ayrıca bazı kaprilerin sürü/yönetim alanlarının geyik ve tavşan gibi yabani hayvanlarınkiyle örtüştüğünü gösteren kanıtlar vardır. Domuzlar için δ¹⁵N değerlerindeki değişkenlik, örneklenen topluluktaki bazı hayvanların serbest dolaştığını, bazılarının ise ağıla kapatıldığını gösterebilir. Domuzlar ve diğer bazı otçul evcil türler için δ¹⁵N değerlerindeki değişim, Marmara Gölü çevresindeki sulak alanların kullanımına da işaret edebilir.

Araziden Seslerimiz  (2024-06-15)

Ekip üyelerinin ortak bir sempozyum sonucunda ortaya çıkardıkları bu yeni yayını duyurmaktan mutluluk duyuyoruz.

Hakemlerce değerlendirilerek yayına hazırlanan bu kitap, Orta ve Geç Tunç Çağı Batı Anadolu arkeolojisine yönelik yeni çalışmalar yürüten, yeni yaklaşımlar benimseyip yeni yorumlar ortaya koyan çeşitli uluslararası araştırmacıların sonuçlarını bir araya getiriyor. Söz konusu alan oldukça büyük olmakla birlikte önemli ölçüde bir bölgesel çeşitliliğe de sahip. Batı Anadolu kültürlerini komşularından ayıran şey ne? Belirli alt bölgeleri açık bir şekilde tanımlamak mümkün mü? Bu kültürler, yerel kültürel değişim ve bölgesel etkileşim bağlamında hangi yolları izlediler? Bu ve bunun gibi daha pek çok meseleye ışık tutmaya çalışan araştırmacılar, Batı Anadolu’nun geniş topraklarına yayılan maddi ve kronolojik eşzamanlılığı ve/veya bilgilerimizdeki eksiklikleri ortaya koyarak araştırmaların mevcut durumuna ilişkin güncel bir değerlendirme sunarken, bölgesel ve alt bölgesel farklılıkların tanımlanmasına yönelik gelecek araştırmalara da yol gösteriyor. Bu farklılıklar, bölgenin yekpare bir kültürel bütün olarak ele alınmaması gerektiğini ortaya koyuyor. Bunlar, daha çok birbiriyle iç içe geçen iletişim, değiş tokuş ve politik etkileşim alanlarına dahil olmaları nedeniyle müşterekleşen, ilişkili ancak farklı olan birimlerin göstergesidir ve bu nedenle bu çalışmaya dahil edildiler.

Kitapta, Kaymakçı’ya odaklanmasa da Kaymakçı’nın dahil olduğu çeşitli projelere ilişkin bölümler yer alıyor:

• İki Ateş Arasında-Batı Anadolu Metalurjisine (Alberghina 2024)
• Seçkin Sığırlar-Elit Tüketimine Dair Zooarkeolojik Veriler (Fındıklar et al. 2024)
• Altın Mika Astarlı Seramiklerin Tunç Çağı’ndaki Gelişimi ve Önemi (Kaner 2024)
• Batı Anadolu’da Bölgelerarası Değiş Tokuş ve İletişim (Pieniążek 2024)
• MÖ 2. Binyılda Kaymakçı’nın Mekânsal Yapısı ve Stratigrafisi (Roosevelt 2024)